چهار سوی علم
جدیدترین و برترین اخبار و مقالاتچهار سوی علم
جدیدترین و برترین اخبار و مقالاتهرروز بلندتر از دیروز!
این برنامه ای است که خورشید در این روزها در پیش گرفته است ؛البته در نیمکره ی شمالی! هرروز قدری بر طول کمانی که در آسمان طی می کند می افزاید و مدت روزها را برای ساکنان نیمکره ی شمالی زمین بلندتر می کند. این برنامه را تا اول تیر اجرا خواهد کرد. پس از آن این برنامه کم کم برعکس اجرا خواهد شد: هر روز کوتاه تر از دیروز! بلند و کوتاه شدن طول شبانه روز ،نتیجه ی بلند و کوتاه شدن قوسی است که خورشید در هر روز می پیماید واین پدیده به علت انحراف 23/44 درجه ای محور چرخش زمین از صفحه ی مداری زمین به گرد خورشید است. اگر محور چرخش زمین به جای انحراف 23/44 درجه ای فعلی، کاملا عمود بر صفحه ی گردش مداری بود، آنگاه این چهار واژه در واژنامه ها کاملا برای خوانندگان بی معنی جلوه می کردند: بهار، تابستان، پاییزو زمستان.
حتی تصور روزمرگی در حدی که هر روز خورشید راس ساعت معینی در یک ناحیه طلوع و غروب کند و کوچک ترین تغییر اقلیمی در افزایش و کاهش دمای یک منطقه رخ ندهد و همیشه نظاره گر وضعیت جوی یکسانی باشیم به انسان احساس سرگشتگی می دهد.پس چه خوب که روی سیاره ای زندگی می کنیم که محورش 23/44 درجه کج است ! البته این عدد در یک بازه ی زمانی 41000 ساله بین 22/1 تا 24/5 درجه تغییر می کند.بیشتر مردم فکر می کنند که به وجود آمدن فصل ها نتیجه ی دور و نزدیک شدن زمین به خورشید در مدار بیضوی اش است. البته این عامل نیز تاثیرگذار است، ولی اثرش در برابر عامل انحراف محوری زمین و بروز تغییرات زاویه ی تابش خورشید ناچیز است.در نظر داشته باشید که فصل ها درنیمکره های شمالی وجنوبی زمین برعکس یکدیگر رخ می دهند، به طوری که وقتی زمین در نزدیک ترین فاصله به خورشید قرار می گیرد،در نیمکره شمالی آغاز زمستان است و در نیمکره ی جنوبی آغاز تابستان! پس در نظر گرفتن دور شدن و نزدیک شدن به خورشید برای پاسخ به علت ایجاد فصل ها بی معنی است .البته جالب است بدانیم که میانگین دمای زمستان در نیمکره شمالی از نیمکره ی جنوبی بیشتر است و عامل این امر هم جای گیری و پراکندگی متفاوت خشکی ها و قاره در دو نیمکره ی شمالی و جنوبی است. ونه نزدیک و دور شدن زمین از خورشید .
خورشید دراول تیرماه به انقلاب تابستانی می رسد. یعنی به بیشترین فاصله ی زاویه ای از دایره البروج. به طوری که در طول یک سال ،خورشیدی که در لحظه ظهر شرعی روی نصف النهار ناظر(MERIDIAN) یک منطقه در 1تیر یا 31 خرداد قرار می گیرد، بیشترین ارتفاع را از افق نسبت به روزهای دیگر سال دارد. تمام سایه در لحظه ی ظهر شرعی به کوتاه ترین اندازه ی ممکن در آن منطقه در طول سال می رسندو آن روز بلندترین روز سال است.بیش از2000 سال پیش،نقطه ی انقلاب تابستانی درست در ابتدای مسیر دایره البروج از صورت فلکی سرطان قرار داشت، اما اکنون، با توجه به حرکت تقدیمی زمین و جابه جا شدن نقاط اعتدالین و انقلابین روی دایره البروج، نقطه ی انقلاب تابستانی جایی در صورت فلکی ثور ودر مرز ثور با صورت فلکی جوزا قرار گرفته است. با این حال خورشید در لحظه ی ظهر روزی که در نقطه ی انقلاب تابستانی قرار گرفته است. برنقاطی از نیمکره ی شمالی زمین با عرض جغرافیایی 23/44 درجه شمالی عمود می تابد. اگر به یک نقشه جغرافیایی از کره ی زمین نگاه کنید می بینید که یک مدار از روی نقاطی با عرض جغرافیایی 23/44 درجه ی شمالی به نام راس السرطان می گذرد که معلوم است براساس داده های قدیمی این نام در گذشته براین مدار گذاشته شده است.
در همین زمان درست در مناطقی در نیمکره ی شمالی با عرض جغرافیایی 66/56 درجه شمالی، همان جاهایی که مدار قطبی شمال زمین از روی آن می گذرد، می بینیم که خورشید در نیمه شب درست روی افق شمالی قرار می گیرد. در مناطقی با عرض جغرافیایی بالاتر نیز در همین زمان می بینیم که خورشید در تمام مدت شبانه روز بر فراز افق می چرخد، بالا و پایین می رود ،اما غروب نمی کند! این همان پدیده ای است که از آن با نام خورشید نیمه شب یا روز قطبی یاد می شود.
از سوی دیگر در همین روز ساکنانی که در نیمکره ی جنوبی زمین در مناطقی زندگی می کنند که روی مدار قطبی جنوب با عرض جغرافیایی 66/56 درجه ی جنوبی واقع شده می بینند که خورشید فقط هنگام ظهر به افق شمالی می رسد.ودر سایر مواقع زیرافق بوده و شب است .مناطقی که عرض جغرافیایی جنوبی تری از این مدار دارند هرگزخورشید را در طی 24 ساعت نمی بینندو شب قطبی را تجربه می کنند.! تمام اتفاقاتی که ذکر شد همین امسال همچون همه سال در روز31 خرداد و همزمان با وقوع انقلاب تابستانی در نیمکره ی شمالی، در سیاره ی خاکی ما رخ می دهدو لحظه ی وقوع انقلاب تابستانی در ایران ساعت 10:15 در آخرین روز بهار است. امسال یک باردیگر همه ی این اتفاقات در اول دی ماه که انقلاب زمستانی نیمکره ی شمالی رخ می دهد،برای نواحی قطبی و دیگر نواحی نیمکره های شمالی و جنوبی رخ می دهد، ولی به کلی برعکس! با توجه به تصاویر، تغییرات زاویه ی تابش خورشید را در روز انقلاب تابستانی دنبال کنید تابه درک صحیحی از اوضاع مناطق گوناگون زمین در این روز برسید. اما هوای مطبوع شب های کوتاه خرداد ماه را باید غنیمت شمرد. سرمای سوزان زمستانی جای خود را به هوایی ملایم داده و نوار شبح گون راه شیری با دنیایی از خوشه های جواهر نشان درآغاز شب سر از افق شرقی بر می آورد و تا صبح میهمان آسمان ماخواهد بود. صدها خوشه ی باز و کروی روی این نوار، سوژه هایی برای رصد باچشم غیر مسلح وابزارهای اپتیکی آماتوری هستند.
می دانید در میان 88 صورت فلکی که کل سطح داخلی کره ی فرضی آسمان را پوشانده اند ،کدام یک از همه بزرگ تر است ؟ دب اکبر، نهر ، مارافسای یا اژدها؟
بزرگترین صورت فلکی آسمان شجاع است. اسمش را شنیده بودید؟ به نقشه ی آسمان در صفحه ی بعد نگاه کنید. صورت فلکی دراز و عجیبی است که سرش، با چند ستاره ی به نسبت کم نور،درجنوب خرچنگ قرار دارد وبا رشته ای از ستاره ها از جنوب صورت های فلکی آشنایی همچون اسد و جام و کلاغ می گذرد . ودر ناحیه ای میان سنبله و قنطورس به پایان می رسد .همچون بدن ماربزرگی است که از شرق تا غرب آسمان به طول حدود 110 درجه کشیده شده است .فرد ،درخشان ترین ستاره ی صورت فلکی شجاع و درخشندگی اش درست به اندازه ی ستاره قطبی است واز قدر 2 می درخشد M48 که یک خوشه ی باز درخشان در غرب این صورت فلکی است ، همراه با M68 و M83 که دو کهکشان در شرق شجاعت هستند از بارزترین اجرام غیر ستاره ای بزرگ ترین صورت فلکی آسمان هستند. NGC3242 نیز درمیان منجمان آماتور به سحابی سیاره نمای روح مشتری معروف است که در میانه ی صورت فلکی واقع شده از قدر 8/5 می درخشد وهرچند از درخشان ترین سحابی های سیاره نما است. نسبت به سه مورد قبلی هدف دشوارتری برای رصد محسوب می شود. شجاع را این شب ها باید در ابتدای شب رصد کنید تا بزرگ و دراز بودنش را در جنوب غرب آسمان به خوبی در یابید.
/خ
