سلطان رشوه

تعریف ساده رشوه این می شود: پولی بگیرد تا حقی را ناحق کنی. با این تعریف نتیجه می گیریم که همین پول کثیف در طول تاریخ باعث وقوع جنایات بسیاری شده است. نیم نگاهی به تاریخ اسلام نشان می دهد که بسیاری از بزرگان اسلام و ائمه معصوم (علیهم السلام) با وسوسه کسانی به شهادت رسیده اند که با گرفتن پست و مقام و سکه برای تحقق اهداف شوم کافران قدم برداشته اند؛ افرادی که با واسطه یا بی واسطه به نوعی دستشان به خون پاک ائمه معصوم (علیهم السلام) و بزرگان تاریخ اسلام آلوده شد. برای آشنایی با مصادیق این نوع رشوه در تاریخ اسلام سراغ حجت الاسلام سید محمد مرتضوی رفتیم و گریزی به منابع موثق تاریخی زدیم تا پاسخی برای همه سوالاتمان بیابیم. نتیجه پرس و جوهای تاریخی ما گزارشی است که پیش رو دارید.

شهادت امام علی (ع)
رشوه دهنده: قطامه
رشوه گیرنده: عبدالرحمن ملجم مرادی
درخواست: کشتن امیرالمومنین (ع)
نوع رشوه: سکه و وعده ازدواج
20 سال از ساخت شهر کوفه می گذشت که اتفاق مهمی آن را به یکی از شهرهای مهم جهان اسلام تبدیل کرد. این اتفاق بازگشت امام علی (ع) از بصره به کوفه و انتخاب آن برای مرکزیت خلافت بود. در این زمان بود که کوفه توسعه یافت و بازارها و کسب و کار مردم به دلیل اتفاق سرمایه داران و پیروان مذاهب مختلف که می خواستند در پناه عدالت امام علی (ع) جانشان را ایمن نگه دارند رونق یافت. در این شهر 462 خطبه در موضوعات مختلف اخلاقی و اصلاحی توسط امام علی (ع) قرائت شد و جنبش اجتماعی و تحول اخلاقی بسیاری در مردم به وجود آورد. با این حال در سال چهلم هجری جماعتی از خوارج در مکه جمع شده و متعهد شدند برای تحقق افکارشان، امیرالمؤمنین علی (ع)، معاویه و عمروعاص را به قتل برسانند.ابن ملجم برای به شهادت رساندن امام علی (ع) مأمور شد. آشنایی ابن ملجم با قطامه و به دست آوردن او انگیزه این مأموریت را بیشتر کرد. قطامه که پدر و برادرش در جنگ نهروان به دست علی (ع) کشته شده بودند، کمر به قتل آن امام همام بست و با دادن رشوه به ابن ملجم و وعده ازدواج از او خواست تا در سحرگاه نوزدهم رمضان سال چهلم هجری امام علی (ع) را به ضرب شمشیر زهرآگین به قتل برساند این اتفاق افتاد. ابن ملجم با نیت شوم خود هنگام نماز صبح امام را زخمی کرد و ایشان بعد از چند روز به شهادت رسیدند.

صلح اجباری امام حسن (ع)

رشوه دهنده: معاویه
رشوه گیرنده: عبیدالله بن عباس
درخواست: ترک سپاه امام حسن (ع)
نوع رشوه: منصبی بزرگ و یک میلیون دینار پول نقد
پس از شهادت امام علی (ع)، امام حسن (ع) خطبه ای برای مردم کوفه خواند که خیل عظیمی از شیعیان تحت تأثیر این خطبه قرار گرفتند و با ایشان بیعت کردند. اما معاویه که امام حسن (ع) را رقیبی برای خود می دانست، قشونش را آماده جنگ کرد. امام حسن (ع) هم نامه ای به معاویه نوشت و او را به بیعت با خود و پذیرش خلافت شیعیان دعوت کرد. معاویه دعوت امام حسن (ع) را نپذیرفت. امام حسن (ع) هم آماده جنگ با معاویه شد و با سپاهیانش به سمت «نخیله» حرکت کرد. سپاه معاویه و امام حسن (ع) در این مکان با هم برخورد کردند و جنگ درگرفت. سپاه امام مقاومت بسیاری کرد و معاویه تصمیم گرفت با حیله و نیرنگ حریف خود را شکست دهد. او برای تحقق این هدف، عبیدالله بن عباس، فرمانده سپاه امام حسن (ع) را با وعده دادن منصبی بزرگ و رشوه یک میلیون دینار مجبور کرد به سپاه معاویه بپیوندد. عبیدالله شبانه به معاویه پیوست و به امام پشت کرد.
با پیوستن فرمانده سپاه امام حسن (ع) به معاویه به دلیل رشوه گرفتن، لشکر از هم پاشید و بقیه سپاهیان هم به معاویه پیوستند و به او قول دادند آن حضرت را تسلیم کنند. حضرت نیز که در این شرایط هیچ اقبالی برای پیروزی در میدان نبرد نداشت، با تعیین شرایطی چون پایبندی به کتاب خدا و سنت رسول خدا (ص)، انتخاب نکردن خلیفه بعدی از سوی معاویه، تأمین آسایش و امنیت مردم و ... صلح نامه را پذیرفت.

شهادت امام حسن (ع)

رشوه دهنده: معاویه
رشوه گیرنده: جعده دختر اشعث
درخواست: کشتن امام حسن (ع)
نوع رشوه: 50 هزار درهم
معاویه پس از تحکیم پایه های حکومتش در زمان امامت امام حسن (ع) بر شیعیان و اطمینان از سکوت معارضین تصمیم گرفت برای ولایت عهدی پسرش یزید از مردم بیعت بگیرد. تنها مانع اجرای این نقشه، امام حسن (ع) و وجود صلح نامه بود. به همین دلیل بود که کمر به قتل امام حسن (ع) بست و برای رسیدن به هدف خود از وجود جعده همسر امام حسن (ع) استفاده کرد. او 50 هزار درهم به جعده داد و گفت به شرط کشتن امام، وی را به عقد پسرش یزید درمی آورد. به همین دلیل جعده در سال 50 هجری به بهانه دیدار امام حسن (ع) وارد اتاق او شد و در آب کوزه زهری مهلک که از سوده الماس درست شده بود، ریخت و امام را با خوردن آب زهرآگین مسموم کرد. وعده های معاویه پوچ و واهی بود. چون جعده پس از به شهادت رساندن امام حسن (ع) به معاویه پیغام داد به وعده خودش وفا کند و او را به عقد پسرش درآورد اما یزید راضی نشد و گفت زنی که شوهر خود را با مکر و حیله مسموم کند، قابل اعتماد نیست. تاریخ زندگی امام حسن (ع) از زندگی پرفراز و نشیب ایشان خبر می دهد؛ طوری که با گرفتن رشوه مأمور به شهادت رساندن ایشان شده بودند مسموم شد و بار آخر هم که حضرت توسط همسر خود مسموم شد، 40 روز در بستر بیماری بود تا عاقبت به شهادت رسید.

جعل احادیث

رشوه دهندگان: عمال معاویه
رشوه گیرنده: معلمان مکتب خانه ها
درخواست: ترویج دشمنی با اهل بیت (علیهم السلام)
نوع رشوه: پرداخت هزاران دینار
دشمنی معاویه با اهل بیت پیامبر (ص) بر کسی پوشیده نیست. او و عمالش با روش های مختلف سعی در بدنام کردن ائمه معصوم زمان خودشان می کردند و به هر راهی متوسل می شدند. یکی از روش های معاویه، پرداخت رشوه به افرادی بود که بر مردم نفوذ داشتند و از علمای دینی بودند. او از این افراد می خواست احادیث ائمه معصوم را جعل کرده و مواردی را برخلاف واقعیت به نام آنان به مردم منتقل کنند.
در دهه پنجم هجری قمری این ترفندها به اوج خود رسید و کار به جایی رسید که معاویه علما را با دادن رشوه ترغیب می کرد تا در فضایل خلفای آن زمان روایاتی را خلاف واقع بر بالای منابر قرائت کنند. در سال هایی از تاریخ اسلام این رویه رسماً در سرزمین های اسلامی معمول شد. اما بدتر از همه آنکه معاویه در سال 55 هجری قمری این روش را در مکتب خانه ها هم رواج داد و با پرداخت هزاران دینار رشوه به معلمان مکتب خانه ها می سپرد که مناقب اهل بیت (علیهم السلام) را به گوش کودکان نرسانند و همان طور که به آنها قرآن می آموزند، محبت معاویه و بنی امیه را هم در دلشان ایجاد کنند. او از علما می خواست در مساجد هم با همین روش عمل کنند. اما اهداف معاویه که برای تحقق آنها بیش از هزاران دینار و درهم رشوه می داد در بلندمدت به نتیجه نرسید و حقانیت اهل بیت (علیهم السلام) بر شیعیان آشکار شد.

شهادت مسلم بن عقیل

رشوه دهندگان: عمال «ابن زیاد»
رشوه گیرنده: معقل
درخواست: لودادن مخفیگاه مسلم
میزان رشوه: 3 هزار دینار
سال 60 هجری قبل از واقعه کربلا و زمانی که مسلم بن عقیل برای گرفتن بیعت از مردم کوفه با درخواست آنان وارد شهر شد، از روزهایی بود که پرداخت رشوه بسیاری از اتفاقات تاریخی را رقم زد. زمانی که مسلم برای گرفتن بیعت به کوفه آمد و 18 هزار نفر از کوفیان با او بیعت کردند، حاکم وقت کوفه (ابن زیاد) کمر به قتل او بست و سعی کرد به هر راهی متوسل شود تا مسلم را پیدا کند و او را به شهادت برساند. او برای این کار، همه سربازان خود را اجیر کرده بود تا خانه به خانه به دنبال او بگردند اما وقتی به نتیجه نرسید، یکی از غلامان خود به نام «معقل» را اجیر کرد و او را با دادن رشوه و وعده والی شدن مجبور کرد با دوستان مسلم بن عقیل انس بگیرد و با این نیرنگ بتواند مکانی را که مسلم در آن پنهان شده بود پیدا کند.
معقل با این روش توانست از مسلم خبری بگیرد و این موضوع را به ابن زیاد منتقل کند.

شهادت امام حسین (ع)

رشوه دهنده: ابن زیاد
رشوه گیرنده: عمربن سعد
درخواست: کشتن امام حسین (ع)
نوع رشوه: وعده حکومت ری
پرداخت و دریافت رشوه یکی از دلایلی بود که در سرنوشت امام حسین (ع) تأثیر بسزایی گذاشت. سال 61 هجری زمانی که امام حسین (ع) وارد کربلا شد، ابن زیاد کمر به قتل ایشان بست. او در ابتدای ورود امام به کربلا نامه ای برای ایشان فرستاد و او را به بیعت دعوت کرد. امام نیز به ندای باطل او پاسخی نداد و به قاصد نامه که «حر بن یزید ریاحی» بود فرمود این نامه پاسخی ندارد. ابن زیاد که از امام حسین (ع) پاسخ منفی شنید تصمیم گرفت برای ابقای خلافتش ایشان را به شهادت برساند. او برای این کار عمر بن سعد را اجیر کرد و به او وعده حکومت ری را داد. یزید بن حصین همدانی که مردی با تقوا بود به عمر گفت چرا آب را بر پسر پیامبر خدا و خاندانش بسته ای؟! عمر گفت ابن زیاد مرا بین دو امر مختار کرده. یا باید رشوه او را نپذیرم و از حکومت ری که مانند نور دیدگان من است صرف نظر کنم یا حسین بن علی را به قتل برسانم، که من قتل حسین را انتخاب کردم چون نمی توانم از حکومت ری دل بکنم.

اولین رشوه دهنده ی تاریخ اسلام

رشوه دهنده: مغیره بن شعبه
رشوه گیرنده: یرفا
درخواست: دروغ گفتن
نوع رشوه: 5 درهم

نام مغیره بن شعبه به یک دلیل در اذهان باقی مانده و آن اینکه او اولین کسی است که در تاریخ اسلام رشوه داده. رشوه او مبلغ ناچیزی بود و درخواست آنچنانی هم نداشت. او یکی از صحابه معروف و جزو همکاران نزدیک خلفای اهل سنت و از جمله پیروان اهل سقیفه بود که برای به خلافت رسیدن ابوبکر تلاش بسیاری کرد. این صحابی اولین کسی بود که در اسلام رشوه داد. داستان رشوه دادن او از این قرار است که وقتی عمر بن خطاب ترور شد، مردم در پشت در خانه او بودند و کسی نمی توانست وارد شود. مغیربن شعبه به یرفا، حاجب و دربان عمر گفت داخل خانه برو و آنچه را که من می گویم بگو تا به تو 5 درهم بدهم. وقتی یرفا نزد عمر بن خطاب رفت و سخنان مغیره را بیان کرد، عمر گفت او را وارد کنید. این اولین رشوه ای بود که در اسلام داده شد و در کتاب های اهل سنت آمده که خود مغیره بن شعبه نیز به این کار اعتراف کرده است.

نویسنده: محمودرضا درخشانی

منبع: نشریه همشهری آیه سال چهارم شماره 2