لذت مطالعه در دنیای مجازی

پیشرفت علم و فناوری در دنیای امروز موجب شده است شاهد تغییرات گسترده ای در زمینه های مختلف باشیم تا جایی که حتی کتابخانه ها نیز از پیامدهای ناشی از نفوذ فناوری های دیجیتال در ابعاد مختلف زندگی ما انسان ها در امان نمانده اند و به همین علت امروزه شاهد تغییر شکل کتابخانه ها از سنتی و کاغذی به دیجیتال هستیم.

به این ترتیب دور از انتظار نخواهد بود که در آینده ای نه چندان دور کتابخانه ها با یدک کشیدن پسوند دیجیتال مفهوم جدیدی را در عرصه فناوری اطلاعات مطرح کنند که بی شک می تواند نقش بسیار مهمی در گسترش اطلاع رسانی در سطح جهان داشته باشد.

اگرچه برای اغلب افراد کتابخوان در دست گرفتن کتاب و مطالعه آن لذت خوشایندی است، اما در دنیای امروز کتابخانه های دیجیتال با سرعتی بیشتر از آنچه تصور می شد در حال گسترش هستند و از این رو پیش بینی می شود کتاب های دیجیتالی بتوانند فرمانروایی و سلطه کتاب های کاغذی بر تمدن انسانی را از آن خود ساخته و دسترسی همه مردم دنیا به کتاب هایی که در کشورهای مختلف به چاپ می رسند را امکان پذیر سازد. در حال حاضر بسیاری از کشورهای پیشرفته در تلاش هستند تا هرچه سریع تر کتابخانه های سنتی و کاغذی خود را به کتابخانه های دیجیتالی و الکترونیکی تغییر شکل دهند. اگرچه هزینه اولیه راه اندازی کتابخانه های دیجیتال بسیار زیاد است، اما کشورهایی که می خواهند از قافله علم و دانش عقب نمانند باید بیش از پیش بر سرعت خود در راه اندازی و تاسیس کتابخانه های دیجیتال بیفزایند.

● انقلابی بزرگ در عرصه اطلاع رسانی

یکی از محصولات جدیدی که بر پایه فناوری های نوین بنا نهاده شده است کتابخانه های دیجیتال است که مورد توجه بسیاری از کاربران دنیای مجازی قرار گرفته است و بسیاری از شرکت های مطرح در دنیای فناوری اطلاعات نیز در تلاش هستند تا بتوانند نوآوری های جدیدی را در این عرصه به نمایش گذارند. شرکت گوگل نیز از جمله شرکت هایی است که در همه زمینه هایی که ردپایی از فناوری های دیجیتالی در آن یافت می شود دستی بر آتش دارد. با راه اندازی موتور جستجوی کتاب قدم به این عرصه گذاشته است و به این ترتیب دور از انتظار نخواهد بود که در آینده ای نزدیک بتوان هر نوع سوالی که مطرح می شود بی درنگ و براساس مستنداتی به صورت آنلاین پاسخگو بود.

در حقیقت کتابخانه های دیجیتالی نسل چهارم کتابخانه ها پس از کتابخانه های سنتی، ماشینی و الکترونیکی هستند که منابع مختلف نظیر تجهیزات مورد نیاز برای ارائه خدمات کتابخانه ای مانند فهرست نویسی، رده بندی، اطلاع رسانی، منابع کتابخانه ای و دیگر خدمات را با استفاده از شبکه های پرسرعت در اختیار کاربران قرار می دهند. اگر بخواهیم مهم ترین عوامل موفقیت کتابخانه های دیجیتالی را در مقایسه با کتابخانه های کاغذی مورد بررسی قرار دهیم باید به امکان مبادله اطلاعات در سطحی گسترده تر و همچنین امکان استفاده از کامپیوتر برای جستجو و دریافت اطلاعات و امکان استفاده همزمان از یک منبع اطلاعاتی توسط گروهی از کاربران اشاره کنیم. اگرچه هزینه های تاسیس و راه اندازی کتابخانه های دیجیتالی بسیار بالاست، اما با توجه به این که هزینه تاسیس و راه اندازی بناهای جدید و نگهداری از کتاب های قدیمی به سرعت در حال افزایش است برآورد می شود که در ۱۰ سال آینده قیمت ابزارهای ذخیره سازی الکترونیکی به حدی کاهش یابد که این موضوع نتواند عامل محدود کننده ای برای گسترش کتابخانه های دیجیتالی در سطح جهان باشد.

● از پروژه گوتنبرگ تا کتابخانه دیجیتال گوگل

اگرچه ممکن است تا به حال نام این پروژه را نشنیده باشید، اما این پروژه که نام یک کتابخانه مجازی است از جمله وب سایت هایی است که نقش بسیار مهمی در ایجاد تحولات اساسی در دنیای اینترنت داشته است.

این پروژه که برای نخستین بار اقدام به جمع آوری و انتشار رایگان کتاب های الکترونیکی کرد در سال ۱۹۷۱ بنیانگذاری شد و از آن به عنوان قدیمی ترین کتابخانه دیجیتال نام برده می شود. این مجموعه بیشتر شامل متن کتاب هایی با مجوز مالکیت عمومی است و در تلاش است تا بتواند این کتاب ها را در حد امکان به صورت رایگان در اختیار کاربران اینترنتی قرار دهد. پروژه گوتنبرگ امکان استفاده از متن مجموعه ای از آثار ادبی دنیا که دوره اعتبار حق مولف یا به اصطلاح کپی رایت آنها به دلیل گذشت مدت زمانی طولانی از انتشارشان به پایان رسیده و از آنها به عنوان متون آزاد یا رایگان نام برده می شود را امکان پذیر می کند و از این رو از نظر قانونی هیچ منع و محدودیتی برای استفاده رایگان از این آثار ادبی وجود نخواهد داشت، اما استقبال مردم از پروژه گوتنبرگ که در حال حاضر امکان دسترسی به بیش از ۳۰ هزار کتاب الکترونیکی را در اختیار کاربران قرار می دهد مدیران گوگل را به این فکر انداخت با راه اندازی نخستین کتابخانه دیجیتال جهانی با عنوان google Editions انقلاب عظیمی را در عرصه کتاب و کتابخوانی ایجاد کنند.

نکته: کتابخانه ها نیز از پیامدهای ناشی از نفوذ فناوری های دیجیتال در ابعاد مختلف زندگی ما انسان ها در امان نمانده اند و به همین علت امروزه شاهد تغییر شکل کتابخانه ها از سنتی و کاغذی به دیجیتال هستیم

اگرچه بسیاری بر این باورند که این اقدام گوگل می تواند مسیر جدیدی را پیش روی ناشران کتب دیجیتالی در سطح دنیا قرار دهد، اما عده ای دیگر معتقدند که ورود گوگل به این عرصه به نشانه قد برافراشتن رقیبی برای آمازون و اپل در بازار کتب دیجیتالی خواهد بود که هنوز در ابتدای این راه است.

البته گوگل اعلام کرده است که عملکرد و روش فروش کتب دیجیتالی از طریق موتور جستجوی گوگل با روش فروش آثار ادبی و دیگر کتب دیجیتالی در آمازون و اپل متفاوت خواهد بود. براساس تعریفی که گوگل از خدمات کتابخانه دیجیتال جهانی خود ارائه کرده است هیچ یک از کاربران حق دانلود یا بارگذاری کتاب هایی که از گوگل خریداری می کنند را نخواهند داشت و کتاب های خریداری شده تنها از طریق مرورگرهای وب قابل دسترسی خواهند بود.

● بایدها و نبایدها در پروژه کتابخانه گوگل

اعلام تصمیم گوگل مبنی بر راه اندازی کتابخانه دیجیتال جهانی بسیار جنجالی بوده و با موج گسترده ای از اعتراضات همراه بوده است، اما مدیر فنی این پروژه که بخشی از مسوولیت اجرای این پروژه را به عهده داشته است، می گوید که این اعتراضات بیشتر به خاطر عظمت زیاد اجرای این پروژه است. در حقیقت می توان گفت که این پروژه یکی از بزرگ ترین پروژه ها در حوزه فناوری اطلاعات است که با هدف در اختیار قرار دادن اطلاعات مکتوب در کتاب های به چاپ رسیده در سطح دنیا راه اندازی شده است.

برنامه جستجوی کتاب های دیجیتالی در کتابخانه گوگل در ۲ بخش مشارکتی و کتابخانه ای قابل تقسیم بندی هستند. در پروژه مشارکتی ناشران کتاب های خود را در اختیار گوگل قرار می دهند تا دیجیتال شده و روی شبکه قابل دسترسی باشد، اما کاربران براساس واژه هایی که جستجو می کنند به تعداد محدودی از صفحات کتاب ها دسترسی خواهند داشت و پس از تصمیم گیری نهایی برای خرید این کتاب با کلیک روی لینک ناشر کتاب یا یک فروشگاه آنلاین می توانند این کتاب را خریداری کنند.

جالب این که گوگل برای اسکن صفحات این کتاب ها هیچ هزینه ای دریافت نکرده و حتی پس از خریداری کتاب ها نیز به عنوان یک واسطه هیچ هزینه ای را دریافت نخواهد کرد، اما در بخش پروژه مشارکتی مشابه اقدامی که دانشگاه های آکسفورد، میشیگان و کتابخانه بارسلونا پیش از این انجام داده اند، کتابخانه ها، کتاب های خود را برای دیجیتالی شدن در اختیار گوگل قرار می دهند و به این ترتیب امکان دسترسی به این مجموعه از طریق اینترنت و در هر نقطه ای از جهان وجود خواهد داشت. اگر کتاب مورد نظر خارج از محدوده قوانین کپی رایت باشد امکان دسترسی به کل محتوای کتاب وجود خواهد داشت و اگر کتابی تحت پوشش قوانین حق تالیف باشد تنها بخش محدودی از متن کتاب در اختیار کاربر قرار خواهد گرفت.

این پروژه از سال ۲۰۰۵ میلادی آغاز شده است و در حال حاضر بیش از ۳۰ هزار ناشر و ۴۰ کتابخانه در عضویت این کتابخانه دیجیتال جهانی هستند که بدون تردید هدف اصلی از راه اندازی آن ایجاد شرایطی مناسب برای دسترسی به اطلاعاتی نامحدود و استفاده از دانش جهانی برای همه مردم در نقاط مختلف دنیا خواهد بود. اگرچه بسیاری از نویسندگان، ناشران و موسسات فرهنگی دولتی و غیردولتی در سطح دنیا از گوگل به دلیل اسکن کردن آثارشان بدون رعایت قانون حق تالیف شکایت کرده اند، اما گوگل همچنان در تلاش است تا رویای خود برای تاسیس بزرگ ترین کتابخانه دیجیتال در سطح دنیا را عملی سازد.
       
   
فرانک فراهانی جم
منابع:
Books.google.com/ Computer.org
رویترز