سرقت متان از مریخ

مریخ مملو از رمز و راز است و گرچه دانشمندان با استفاده از تازه ترین فناوری های اکتشافاتی برخی از آنها را رمزگشایی می کنند، اما از آن سو و با گسترش همین اکتشافات بر صف راز و رمزهای آن افزوده می شود.

یکی از عجیب ترین نکاتی که ذهن دانشمندان را در سال های اخیر به خود مشغول کرده است، چرخه تناوبی تولید و ناپدیدشدن گاز متان در سطح این سیاره در طول سال است به طوری که در مریخ به طرز عجیبی گاز متان تولید و ناپدید می شود.

دانشمندانی که مریخ و تغییرات جوی آن را به عنوان یک حرفه زیرنظر دارند، متوجه شده اند که تمرکز گاز متان نه تنها در نقاط مختلف آن متفاوت است بلکه در فصول گوناگون سال نیز در نوسان است.

مطالعه ای که گروهی از دانشمندان در ایتالیا روی این چرخه به ظاهر عجیب داشته اند، نشان از آن دارد که در طول یک سال مریخی، متانی که در سطح این سیاره بزرگ تولید شده است از بین می رود.

این بررسی که نتایج آن شگفتی دانشمندان را به همراه داشته است، با استفاده از فناوری های نوینی از جمله مدارگرد اکتشافی مریخ متعلق به ناسا صورت گرفته است.

انتشار نتایج این مطالعه جدید بر مباحث داغ و عمدتا متناقضی که درخصوص متان یا همان CH۴ که در سطح مریخ دیده می شود، دامن زده است. دانشمندان طی ۵ سال به این نتایج رسیده اند.

بر اساس این نتایج در طول فصل پاییز، گاز متان از ۳ نقطه مشخص در سطح مریخ منتشر می شود. این نقاط عبارتند از Tharsis، Elysium و Arabia Terrae. دو نقطه نخست از این مجموعه در حقیقت بزرگ ترین مناطق آتشفشانی در سطح مریخ هستند.

در عین حال حجم قابل توجهی از یخ آب در زیر شن های منطقه Arabia Terrae وجود دارد. دانشمندان متوجه شده اند در طول زمستان تمرکز گاز متان در مریخ کاهش می یابد اما در تابستان آنچنان افزایش می یابد که براحتی و از اتمسفر نازک مریخ منتشر می شود. دانشمندان با دقت زیادی این چرخه را زیرنظر گرفته اند، چون فکر می کنند در لابه لای آن سرنخ های زیادی درباره گذشته حیات در مریخ وجود خواهد داشت.

دانشمندانی که در این پروژه حضور دارند، طی ماه های گذشته تلاش های طاقت فرسایی انجام داده اند. آنها حدود ۳ میلیون گزارشی که حدفاصل جولای ۱۹۹۹ تا اکتبر ۲۰۰۴ از طریق مدارگرد اکتشافی مریخ به دست آمده است را مورد تجزیه و تحلیل دقیق قرار داده اند. این بازه زمانی معادل ۳ سال مریخی می شود که برای تخمین درستی یک چرخه طبیعی بازه زمانی کافی به نظر می رسد. دستاوردهای آنها در نوع خود جالب توجه بوده است.

آنها دریافته اند عمر هر دوره انتشار گاز متان در مریخ تنها حدود یک سال است. در ادامه اتفاقاتی در سطح این سیاره روی داده که طی آن متان تولید شده ناپدید می شود و سپس همه چیز دوباره آغاز می شود.

دانشمندان از حدود ۷ سال پیش به این نتیجه دست یافتند که مریخ مملو از متان است و حتی برخی از دانشمندان به این سیاره به عنوان منبع آتی تامین انرژی مورد نیاز زمین در دهه های آتی نگاه می کنند، هر چند که هنوز بشر برای رسیدن به این سیاره در نخستین مراحل آماده سازی قرار دارد. طی ۷ سال گذشته این احتمال به یقین تبدیل شده است که گاز متان در طول فصول مختلف و همچنین نقاط گوناگون این سیاره با نوسانات زیادی همراه است، اما این برای نخستین بار است که دانشمندان متوجه می شوند که چرخه تولید و از بین رفتن گاز متان خیلی سریع تر از تصورات قبلی شان انجام می شود.

از آنجاکه مشخص شده است گاز متان تنها به ۲ روش فوران های آتشفشانی و فعل و انفعالات بیولوژیکی تولید می شود، تولید این گاز در مریخ به همان اندازه هیجان انگیز بوده است که چرخه تولید و از بین رفتن آن. این که در گوشه ای از منظومه شمسی گازی تولید می شود که نمونه آن نیز در زمین وجود دارد برای همگان و حتی مردم عادی نشانه ای احتمالی مبنی بر وجود نشانه های حیات در سطح این سیاره است.

البته این تنها مریخ نیست که از حیث وجود گاز متان مورد توجه مردم عادی و دانشمندان قرار گرفته است. تحقیقاتی که دانشمندان در سال های اخیر انجام داده اند، نشان می دهد در اتمسفر سیاراتی نظیر مشتری، زهره، نپتون و اورانوس و البته قمر تیتان نیز مقادیر قابل توجهی از این گاز وجود دارد. همین ردپا کافی است تا دانشمندان پس از پشت سر گذاشتن مریخ روی این اجرام فضایی نیز متمرکز شوند.

گرچه دانشمندان معتقدند تولید گاز متان صرفا به وسیله فوران های آتشفشانی یا فعل و انفعالات بیولوژیکی صورت می گیرد با این حال این نکته نیز ثابت شده است که فرآیندهای شیمیایی می توانند به تولید گاز متان منجر شوند. از جمله این فرآیندها می توان به ترکیب دی اکسیدکربن با آب تولید شده از یخ ذوب شده در زیر سطح (مریخ) اشاره کرد.

گرچه نمی توان کشف ردپایی از مریخ در یک سیاره فرازمینی نظیر مریخ را نشانه ای بسیار روشن و نهایی از کشف حیات عنوان کرد، با این حال تغییراتی که در چرخه تولید و نابودی این گاز دیده شده است به اندازه کافی برای دانشمندان انگیزه ایجاد کرده تا مریخ را با دقت بیشتری زیرنظر بگیرند.

گاز متانی که در مریخ تولید می شود، پس از قرار گرفتن در معرض نور ماوراء بنفش خورشید که سطح این سیاره را بشدت تحت تاثیر قرار می دهد بتدریج از میان می رود و از آنجا که چرخه احیای متان در مریخ وجود دارد همه چیز گویای آن است که فرآیندی در این سیاره وجود دارد که موجب تولید مجدد این گاز می شود. به عقیده برخی دانشمندان چرخه عجیب تولید و نابودی گاز متان در مریخ با قواعد و قوانین فیزیکی موجود تناقضاتی دارد و همین تناقضات است که دانشمندان را به وجد آورده است. فاکتور دیگری که بر مبهم بودن این فرآیند می افزاید این است که تنها نور خورشید برای نابودی متان تولیده شده در مریخ کافی نیست بلکه فرآیندهای بیولوژیکی نیز می توانند بخشی از فرآیند نابودی را انجام دهند. این گمان قوی دانشمندان را بر آن می دارد که باز هم به مریخ به عنوان سیاره ای که نشانه های جدی از حیات در خود دارد، نگاه کنند.

ناسا و اسا و سایر غول های تازه وارد در برنامه های فضایی برنامه های مختلفی برای اکتشافات در مریخ دارند. شاید باید همچنان منتظر ماند تا چند دهه دیگر که بسیاری از ایده های مطرح شده در خصوص رسیدن پای بشر به مریخ به واقعیت تبدیل شود. در آن زمان است که بدون شک پاسخ بسیاری از رازهای موجود درباره مریخ و از جمله چرخه عجیب تولید و نابودی متان در آن کشف می شود.
       
 روزنامه جام جم