زهره و میزبانی از حیات

فضاپیمای سریع السیر زهره (Venus Express)، که متعلق به سازمان فضایی اروپا (اسا) است، به دانشمندان علوم سیاره ای امکان می دهد که درباره ی این که آیا سیاره ی زهره زمانی اقیانوس داشته است یا خیر تحقیق کنند. اگر چنین بوده باشد، شاید این سیاره هم زمانی مانند زمین میزبان حیات بوده است.

این روزها زمین و زهره کاملاً متفاوت از یکدیگر به نظر می رسند. زمین سیاره ای سرسبز، معتدل و سرشار از حیات است در حالی که زهره جهنمی وحشتناک است که سطح آن در دمایی بالاتر از فِر آشپزخانه برشته می شود! با این حال، هر دو سیاره شباهت های چشمگیری نیز دارند. هر دو آن ها اندازه ای تقریباً یکسان دارند و امروز، به برکت وجود مدار گرد سریع السیر زهره، دانشمندان علوم سیاره ای متوجه دیگر شباهت های این دو سیاره شده اند.

ترکیب اصلی زهره و زمین بسیار شبیه یکدیگر است اما یک تفاوت مهم وجود دارد؛ این که زهره مقدار بسیار کمی آب دارد. اگر حجم اقیانوس های زمین به طور یکنواخت در سرتاسر آن گسترده می شد، لایه ای به قطر 3 کیلومتر ایجاد می کرد. اگر شما حجم بخار آب موجود در جوّ زهره را فشرده و این آب را بر سطح آن پراکنده کنید، لایه ای به قطر 3 سانتی متر ایجاد خواهد کرد.

البته شباهت دیگری وجود دارد. میلیاردها سال پیش، احتمالاً سیاره ی زهره مقدار قابل توجهی آب داشته است. فضاپیمای سریع السیر زهره قاطعانه تأیید کرد که این سیاره مقدار بسیاری از آب خود را از دست داده است. این امر به این سبب رخ داده که تابش فرابنفش خورشید وارد جوّ زهره شده و مولکول های آب را به اتم های سازنده اش تجزیه کرده است: دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن. سپس این اتم ها به فضا فرار کرده اند.

با اندازه گیری سرعت فرار این اتم ها به فضا معلوم شد که میزان فرار هیدروژن دو برابر اکسیژن است. بنابراین تصور می شود که آب منشأ این یون های فراری باشد. همچنین این فضاپیما نشان داد که لایه های بالایی جوّ زهره به تدریج از ایزوتوپ سنگین هیدروژن، که دوتریوم نام دارد، غنی می شود چرا که فرار از دام گرانش سیاره برای هیدروژن سنگین دشوارتر است.

کالین ویلسون، از دانشگاه آکسفورد انگلستان، می گوید: «همه چیز در این سیاره حاکی از وجود مقدار بسیاری آب در گذشته ی آن است». اما این الزاماً به آن معنا نیست که در سطح این سیاره اقیانوس هایی وجود داشته است.

اریک چَسفیِر، از دانشگاه پاریس – سود فرانسه، مدلی رایانه ای ساخته که نشان می دهد سیاره ی زهره در ابتدای عمرش، یعنی زمانی که سطح آن کاملاً مذاب بوده، مقدار قابل توجهی آب در جوّ خود داشته است. وقتی مولکول های آب توسط نور خورشید به اتم های سازنده تجزیه شدند و به فضا فرار کردند، احتمالاً با اُفت دما سطح سیاره جامد شده است. به عبارت دیگر، اقیانوسی وجود نداشته است.

آزمودن این فرضیه دشوار است، اما پرسشی مهم است. اگر زهره دارای آب سطحی بوده، شاید در دوران ابتدایی خود سکونت پذیر هم بوده است. حتی اگر این مسئله درست باشد، مدل چَسفیِر شامل این موضوع نیست که پس از جامد شدن سطح سیاره، بیشترِ آب با برخورد دنباله دارها با زهره به آنجا آورده شده است. و دنباله دارها حجم هایی از آب راکد را ایجاد کرده اند که ممکن است حیات در آن ها شکل گرفته باشد.

پرسش های بی پاسخ بسیاری در این زمینه وجود دارد.  چَسفیِر می گوید: «باید از ارتباط میان اقیانوس های ماگما و جوّ و تحول آن ها مدل های بیشتری بسازیم تا بهتر به نحوه ی تحول زهره ی جوان پی ببریم».
 
ترجمه: الهام شعبانی
منبع: esa.int
به نقل از: ماهنامه نجوم